FUTBOLUN EVRİMİNİ YAKALAMAK

Evrim denen şey, sadece insanın varoluşu ile ilgili bir tartışma konusu değil. Onun yarattığı şeylerin de tarih boyunca geçirdiği değişimi belirtmek için kullanılıyor. Futbol, 19. yüzyılın ortalarından itibaren, sistemli biçimde ve yarışma kültürüyle beraber insan hayatına girdiğinden beri değişiyor, kabuk değiştiriyor ve “ekol” denilen, futbol sporunu icra etme biçimleri, meşin yuvarlak dönmeye başladığından itibaren nöbetleşe yer değiştiriyorlar. Futbolu yorumlayanların bu değişimleri görmesi, üzerinde karar alanların da onlara ayak uydurması gerekiyor. Türkiye liginde görev yapan teknik adamların bir çoğu, 21. yüzyılın ilk yarısında olmamıza rağmen, hala 1970 veya 82’nin Brezilyası gibi oynamadığı için eleştiri alıyor. Futbol büyük kitlelerin ilgisini ilk çektiği yıllarda bir eğlence aracıydı. 3 direk ve kale çizgisi arasından geçen her top, bu yeni eğlence aracının daha fazla taraftar toplamasını beraberinde getiriyordu. O günlerde hücum hattında kalabalık oyuncu bulunduran 2-3-5, 3-3-4 gibi taktiklere çok sık rastlanıyordu. 1934 ve 38 Dünya Kupası şampiyonu İtalya’nın hocası Vittorio Pozzo defans hattında görece daha fazla oyuncu bulundurarak, 2-3-2-3 taktiğiyle başarıya ulaşan ilk takım oldu. Bu, futbolda kontrol noktasının hücumdan orta sahaya kaymasını da beraberinde getirdi. 1960’la beraber yetenekli orta saha ve kanat oyuncuları kendilerini göstermeye başladılar. 1970 ve 82 Brezilyasının göz hoş gelen futbolunun arasında şahit olunan 1974’ün Hollanda icadı Total Futbolu, 90’lara yaklaşan futbolun son hücum ağırlıklı örnekleriydi. Ancak 1990 yılıyla beraber dünya futbolunda, para yönetiminin önemli bir konu haline gelmesi ve kulüplerin, bu sporu, aynı zamanda kendilerini ekonomik açıdan refaha kavuşturacak bir araç olarak görmeleri, ne ilginçtir ki futbol sahasında da eli sıkılığı beraberinde getirdi. 2000 yılı sonrası artık daha fazla hücum eden değil, daha tutarlı savunabilen ve fırsatçı olanlar kazanmaya başladı. 2004 Avrupa Şampiyonu Yunanistan milli takımı, futbolun kötü adamının iyi adamları teker teker mağlup ederek şampiyon olabileceğini gösterdi herkese. Bu, birçok takımın, riske girerek, yaratıcı işlere imza atmayı denemesi yerine, risksiz, garantici oyunları tercih etmesine ve bunun uzantısı olarak da yetenekli oyuncular yerine daha sağlam, gösterişsiz görev adamlarının çoğalmasına sebep oldu. Son 10 yılda, istikrarlı olarak 30 yıl öncesinin futbolundan örnekler verebilen Arsenal, Manchester United ve Barcelona dışında bir takıma rastlanmadı.

Futbolun 150 yılını, tek paragrafa sığdırma çabamızın sebebi, futbolu yorumlayan ve izleyenlerin de bu evrimi kafalarının bir köşesinde bulundurmaları. Hücum etmek, rakibin üzerine gitmek, sürekli gol aramak artık riskli bir oyun planı olarak görülmeye başlandı. 1974’ün rakibi 10 oyuncuyla aynı anda boğan Hollandası, 2004’ün şampiyonu Yunanistan ile oynasa büyük ihtimal karşısında pres yapacak kimseyi bulamayacaktı, zira tüm Yunan takımı rakip sahada onları bekliyor olacaktı. 2008 Avrupa Şampiyonası’nda, grup maçlarında attığı goller ve oynadığı futbolla büyük beğeni toplayan ve yine Total Futbol söylemlerini hortlatan Hollanda, 1988’deki Sovyetler Birliği’ni andıran mekanik Rusya karşısında neredeyse hiçbir varlık gösteremedi. Belki de bugünün yıldızlarıyla asla karşılaştırılamayacağı düşünülen Pele, Maradona, Platini gibi oyuncular, bugünün kontrol futbolunda, vasatın üstünde oyuncular olarak yetişeceklerdi. Bu, aynı zamanda yıldız futbolcuların yeteneklerinin, oynadığı dönemdeki futbolun genel yapısına gore değerlendirilmesi gerektiğini de gösteriyor.

Futbol o son 10 yılda o kadar fazla değişim geçirdi ki ve saha içi kontrol ve konsantrasyon o kadar önemli bir hal aldı ki, futbolda çok büyük bir zaaf olarak kabul edilen sayısal eksiklik, istikrarlı takımlar için büyük problem olmamaya başladı. 7-8 sene önce, 5 büyük ligde maçın başında 10 kişi kalan takımlarda yüzde 10 olan maç kazanma oranı 14’lere fırladı. Kamerun, 1990 Dünya Kupası açılış maçında Arjantin karşısında 10 kişi kaldıktan sonra öne geçtiğinde bunu kupa tarihinde yapabilen ilk takım olmuştu. Ancak daha sonraki 4 kupada buna benzer 10’dan fazla örnek görüldü. 1994 Dünya Kupası’nda Arrigo Sacchi, 10 kişi kaldıkları Nijerya ve Norveç maçlarında kafasındaki sistemi daha iyi uygulayabildiğini açıklamıştı. 2004 Şampiyonlar Ligi yarı final mücadelesinde, Monaco-Chelsea maçında durum 1-1’ken rakibinin eksik kalmasını fırsat bilen Chelsea hocası Ranieri, daha fazla atak yapmak adına saha içi dengeleri bozdu ve bu ona 3-1’lik mağlubiyete patladı. Inter bu yıl büyük bölümünü eksik oynadığı Milano derbisini kazanmayı başardı ve 9 kişi kaldığı Sampdoria maçını kaybetmemeyi başardı. Bordeaux bu sezonun sonlarında, takipçisi Montpellier karşısında 30. dakikada 10 kişi kalmasına rağmen 1-0 öne geçti ve maçtan 1 puan almayı başardı. Futbol, artık alanları iyi parselleyenin başarılı olduğu bir spor, daha fazla hücum edenin değil. Bu yüzden zaman zaman sahadaki performansınız kadronuzdaki bir oyuncuyu “artık” hale getirebiliyor. Bu, çok değil 15-20 yıl önce akla gelmeyecek bir durumdu.

Yeşil sahadaki topun etrafından koşturanların ve oyunun kendisi, bu derece hızlı değişirken, onu izleyen ve yorumlayanların da aynı süratle kafalarındaki standartları değiştirmeleri gerekiyor. Futbol bir sanat değildir, dolayısıyla da futbolcunun halktan önde olması beklenemez. Halkın onunla beraber kendi yorum kanallarını da daha ileriye gidecek şekilde evrimleştirmesi gerekir.

18 Mart 2010 tarihinde BirGün gazetesinde yayımlanmıştır...